در اسلام توجه ویژه ای به انجام کارها به بهترین وجه شده است و آیات و روایات فراوانی بر توجه به کیفیّت و دوری از تقلّب تاکید کرده است.
به عنوان مثال در آیه35 سوره اسراء می خوانیم:

«وَ اَوْفُوا الْکَیْلَ اِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ‏ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ اَحْسَنُ تَاْوِیلاً» ؛

(و به هنگامى که پیمانه مى کنید حق پیمانه را ادا نمائید و با ترازوى درست وزن کنید این براى شما بهتر و عاقبتش نیکوتر است).

و در آیات 181 تا 183 سوره شعراء می خوانیم: «اَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ * وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ * وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْاَرْضِ مُفْسِدِینَ» ؛

(حق پیمانه را ادا کنید [و کم فروشى نکنید] و مردم را به خسارت نیفکنید * با ترازوى صحیح وزن کنید * و حق مردم را کم نگذارید و در زمین فساد ننمائید).
در این آیات به استاندارد در خود ترازو و رعایت حق مشتری در اندازه کالا سفارش ویژه شده است و بطور ضمنی بر رعایت نظم و عدالت و دوری از تقلب تاکید شده است. اصولا حق و عدالت و نظم و حساب در همه چیز و همه جا یک اصل اساسى و حیاتى است، و اصلى است که بر کل عالم هستى حکومت مى کند، بنابراین هر گونه انحراف از این اصل، خطرناک و بدعاقبت است، مخصوصا کم فروشى سرمایه اعتماد و اطمینان را که رکن مهم مبادلات است از بین مى برد، و نظام اقتصادى را به هم مى ریزد.

نکته دیگر اینکه گاهى مساله کم فروشى تعمیم داده مى شود، به گونه اى که هر نوع کم کارى و کوتاهى در انجام وظائف را شامل مى شود، به این ترتیب کارگرى که از کار خود کم مى گذارد، آموزگار و استادى که درست درس نمى دهد، کارمندى که به موقع سر کار خود حاضر نمى شود و دلسوزى لازم را نمى کند، همه مشمول این حکم و در عواقب آن سهیم هستند.
البته الفاظ آیاتى که در بالا گفته شد مستقیما شامل این تعمیم نیست، بلکه یک توسعه عقلى است ولى تعبیرى که در آیات 7 و 8 سوره«الرحمن» می خوانیم:

«وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ * اَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ» ‏ اشاره اى به این تعمیم دارد.(1)

‏تعبیر «لا تَبخَسُوا» در آیه183 سوره شعراء که از ماده «بخس» گرفته شده است نیز در اصل به معنى کم گذاردن ظالمانه از حقوق مردم، و گاه به معنى تقلب و نیرنگى است که منتهى به تضییع حقوق دیگران مى گردد، بنابراین جمله فوق داراى معنى وسیعى است که هر گونه غش و تقلب و تزویر و خدعه در معامله، و هر گونه پایمال کردن حق دیگران را شامل مى شود.

و اما جمله «لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ‏» - در آیه181 سوره شعراء - با توجه به اینکه «مُخسِر» به معنى کسى است که شخص یا چیزى را در معرض خسارت قرار مى دهد، آن نیز معنى وسیعى دارد که علاوه بر کم فروشى، هر عاملى را که سبب زیان و خسران طرف در معامله بشود در برمى گیرد.
به این ترتیب تمام سوء استفاده ها و ظلم و خلافکارى در معامله و هر گونه تقلب و کوشش و تلاش زیانبار، چه در کمیت و چه در کیفیت همه در دستورهاى فوق داخل است.(2)
در آیه2 سوره ملک نیز به انجام هر کاری به احسن وجه سفارش کرده و می فرماید: «لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّکُمْ اَحْسَنُ عَمَلًا» . در نتیجه هر انسان مومن و مسلمانی با الهام از این آیه شریفه و تفسیرى که امام صادق(علیه السلام) براى آن بیان فرموده: «لَیْسَ یَعْنِی اَکْثَرَ عَمَلًا وَ لَکِنْ اَصْوَبَکُمْ عَمَلا» (3)؛ (مقصود عمل بیشتر نیست، بلکه منظور از «احسن عملًا» این است که کارش صحیح تر و شایسته تر باشد)،

به سراغ «احسن العمل» مى رود و «احسن العمل» ویژگى هایى را مى طلبد از جمله:
1. «نظم و برنامه‏ ریزى حکیمانه» که در دستورات اسلامى به آن توصیه شده است.
2. آگاهى و تخصص، زیرا بدون آن هرگز «احسن العمل» تحقق نمى یابد و «حفیظ و علیم» بودن(4) طبق آنچه در قرآن آمده شرط چنین کارى است.
3. رعایت اتقان و استحکام؛ به بیان دیگر: رعایت استانداردهاى لازم در کار، شرط دیگر «احسن العمل» است، تا آنجا که پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) هنگامى که پس از دفن فرزندش ابراهیم، خللى را در قبر مشاهده و با دست مبارکش مرتّب نمود، به حضار فرمود: «اِذَا عَمِلَ‏ اَحَدُکُمْ‏ عَمَلًا فَلْیُتْقِن‏» (5)؛ (وقتی هرکدام از شما کاری انجام می دهید متقن و درست انجام دهید).(6)
امام على(علیه السلام) نیز در این باره مى فرماید: «اعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَانَکَ تعِیشُ اَبَدَاً واِعْمَلْ لآِ خِرَتِکَ کَاَنَّک تَمُوتُ غَدَاً» (7)؛ (براى دنیا آنچنان کار کن که گویا تا ابد زنده اى و براى آخرتآنچنان کار کن که گویا فردا خواهى مرد).
این حدیث چگونگى مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگى مادى و معنوى روشن مى سازد. یک مسلمان مثبت و وظیفه شناس نسبت به مسائل زندگى مادى باید آنچنان محکم کارى و انضباط را رعایت کند که گویا همیشه در این جهان مى ماند، و به این ترتیب اهمال کارى هاى ریاکارانه مدعیان زهد را مردود شناخته است.(8)
در فقه اسلامی نیز برای کالای معیوب حق عودت قرار داده شده است و احکام مفصلی درباره خیار عیب و خیار غبن و … بیان شده است(9) که نشان می دهد به شدت با عرضه کالای نامرغوب و بی کیفیت به اسم کالای با کیفیت مخالف است و با آن برخورد می کند.
در پایان لازم به ذکر است که بر اساس این همه سفارش اسلام بر کیفیت و استاندارد، حکومت اسلامی وظیفه دارد بر کیفیت و استاندارد کالا، خصوصا مواد غذایی و لوازم مرتبط با سلامت شهروندان، نظارت داشته و شرکت های تولیدی نیز لازم است همیشه به کیفیت کالایی که تولیدمی کنند توجه ویژه داشته باشند.
رعایت کیفیت و استاندارد در تولیدکالا باعث اعتبار یافتن و رونق اقتصاد ممالک اسلامی می شود؛ چنانکه زمانی کالایی محبوب بود و استاندارد شناخته می شد که آرم دولتهای اسلامی و کلمات الله و… را داشت و امروزه هم محصولاتی که آرم «حلال» را دارند مورد استقبال مردم در نقاط مختلف دنیا قرار گرفته است.

کلید واژه: قانون استاندارد،کیفیت کالا ،رعایت عدالت ، کم فروشی،رونق اقتصاد.

پی نوشت:
(1). تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1374 ه. ش‏، چاپ سى و دوم، ج ‏12، ص 112.
(2). تفسير نمونه، همان، ج ‏15، ص 335.
(3). الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407 ق‏، چاپ چهارم‏، ج 2، ص 16، ح 4.
(4). «قَالَ اجْعَلْنِى عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّى حَفِيظٌ عَلِيمٌ»؛ (گفت: مرا در رأس خزانه‏ دارى اين سرزمين قرار ده چرا كه من هم حافظ و نگهدار خوبى هستم‏ و هم به اسرار اين كار واقفم‏). سوره يوسف، آيه 55.
(5). الكافي، همان، ج ‏3، ص 263.
(6). دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1427 ه. ق‏، چاپ اول‏، ج ‏2، ص 492.
(7). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسين بن محمد تقى‏، مؤسسة آل البيت(عليهم السلام‏)، قم، 1408 ق، چاپ اول‏، ج ‏1، ص 146.
(8). يكصد و پنجاه درس زندگى، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه امير المومنيين‏(ع)، قم، چاپ اول، ص 84.
(9). رک: انوار الفقاهة (كتاب البيع) مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم‏، 1425 ه. ق‏، چاپ اول‏، ص 89 و… .

منبع: makarem.ir